گردآوری: الهام بهروزي
استفاده از پرچم در ایران به عنوان نماد کشور، سابقه ای بس طولانی دارد. ایرانیان از دیرباز برای تمایز در جنگ ها، شورش ها، صلح، اعلام همبستگی و به عنوان نماد تمایز، از پرچم یا بیرق استفاده کرده اند. پرچم افراشته در بین ایرانیان نشان از آزادی، عزت و اقتدار است و سرنگونی آن شکست را نشان مي داده است. پرچم در دوره زنديه و افشاريه نيز به عنوان نشان ملی ما محسوب مي شده و بیرق ها (درفش ها) در اين دوره ها دارای نقوشی بوده اند که هدف از ترسیم این نقوش بر آنها بر حسب اتفاق و یا سلیقه نبوده است، بلکه ریشه در اعتقادات ملی و مذهبی و سیاسی آن روزگار داشته و در هر دوره به نوعی تفسیر می شده است.درآن زمان برای نخستین بار سه رنگ فعلی پرچم بر روی پرچم های نظامی و ملی درج شد، هر چند که پرچم ها به صورت مستطيل فعلي نبوده و سه گوشه بودند. کلمه الله از آن زمان در پرچم ايران درج شد و رنگ هاي امروزي پرچم از آن زمان متجلي شده اند. رنگ نيز نقش موثری در انتقال مفاهیم داشت که بحث رنگ و نمادشناسی نقوش در پرچم ایران خود مقوله ای بسیار گسترده است و این رنگ ها مي توانند معاني صلح، آرامش، حيات و سرزندگي و ايثار را متجلي نمايد. از آنجا که پرچم مظهر استقلال یک کشور است، می طلبد که سیر تحول پرچم و نقش آن را در دوران مختلف مورد بررسي و کنکاش قرار داد. در اين مقاله محقق سعي داشته به بررسي نقش پرچم و دگرگوني هاي آن در دوران افشاريه و زنديه بپردازد تا در اين بين بتواند جايگاه پرچم را در اين بازه زماني احصاء نمايد.
بیرق (پرچم يا درفش،) پارچه ای سفید یا رنگین است که بر آن نقشی باشد و علامت یک کشور، دسته، گروه و … به شمار رود، همچنین نماینده گروهی از جمعیت است که دارای قلمرو بوده و زیر نفوذ یک حاکمیت برتر اداره و رهبری می شوند. به کار بردن پرچم از روزگاران پیش از تاریخ در میان تیره ها و ملتهای گوناگون رواج داشته است و بیشتر در جنگ ها برای برقراری نظم، ایجاد شور و هیجان و پایداری و ماندگاری از آن بهره می گرفته اند. پیشینه پیدایش این نماد در بین قبایل، به روزگار باستان بر می گردد، هزاران سال پیش شکارچیان و جنگجویان نخستین، از پرچم استفاده می کردند. در آن روزگار پوست جانوران یا برخی از پرندگان را به چوبی نصب می کردند و آن را برای مقاصد جنگ یا صلح مورد استفاده قرار می دادند.
واکاوی های تاریخی نشان می دهد که کاربرد پرچم در کشور ایران سابقه ای طولانی دارد و استفاده از نقوش و رنگها در آن نمادی از اعتقادات و فرهنگ و نمایانگر آمال و اهداف معنوی و سیاسی این ملت و آداب و رسوم کهن مردم این سرزمین است؛ و از سوی دیگر با زنده و پویا نگه داشتن یادمانها و فداکاری نیاکان پیوند ناگسستنی دارد و نشان از استواری- حاکمیت و پیروزی و ماندگاری به شمار می آید.
با توجه به این که ایران به عنوان کشوری با تمدن پرسابقه در جهان در بسیاری از پدیده های انسانی گوی سبقت را از سایرین ربوده است، به عقیده برخی نخستین پرچم جهان هم از آن ایران و ایرانیان بوده است. بنابراین نحوه ی پیدایش و شکل گیری پرچم ایران به شکل امروزین و نقوش و رنگ های به کار رفته روی پرچم ها از گذشته تا به حال، چه در ایران باستان و چه در دوره اسلامی، دارای ارزش نمادین و مفهومی است و از اهمیت ویژه برخوردار است.
از آنجا که تا کنون آثار معدودی به بررسی و تفحص در این حوزه پرداخته است لذا رویکرد این سری مطالب بررسی تاریخچه پرچم ایران، شکل گیری پرچم در دوره افشاريه زنديه و نمادهای به کار رفته بر روی آن است و می تواند پلی میان تعاملات فرهنگی و هنری و اعتقادی عصر معاصر و باورها و اعتقادات ایرانیان گذشته باشد.
